Hildebrand - Camera Obscura

ISBN
   

Soort boek
Hardcover

<p>Inleiding</p> <p>'Nog altijd, Hildebrand, blijft gij de meesten boeien' luidde het onder-<br />schrift bij een plaat in het nieuwjaarsnummer van De Nederlandsche<br />Spectator van 1892. Op deze plaat zag men een oude heer, gevolgd door tal<br />van jongedames, die aan Hildebrand - het portret dagtekent van 1837 -<br />de uitslag overhandigden van een enqu?te. De redactie van De Neder-<br />landsche Spectator had namelijk onder haar lezers een onderzoek ingesteld<br />naar de vraag welke 10 boeken van Nederlandse schrijvers of dichters der<br />19e eeuw in het laatste tiental jaren het meest en blijvendst geboeid<br />hadden. Van de ruim driehonderd inzenders noemden 206 de Camera<br />Obscura van Hildebrand als meestgelezen boek. Daarop volgde Multatuli's<br />Max Havelaar met 134 - en de gedichten van P. A. de Genestet met 112<br />stemmen.<br />De eerste druk van de Camera Obscura verscheen in het najaar van 1839.<br />Het boek had zo'n succes dat een maand later een tweede druk moest<br />verschijnen.<br />Hildebrand was een pseudoniem waarachter Nicolaas Beets (1814-1903)<br />zich verschool, een student in de godgeleerdheid te Leiden. Beets was<br />geboren in het deftige en zedige Haarlem, als zoon van een apotheker.<br />Onder zijn eigen naam had hij, in wat hij later zijn 'zwarte tijd' zou<br />noemen, in navolging van de Engelse romanticus Byron, drie romantische<br />verhalen in dichtvorm geschreven, Jose (1834), Kuser (1835) en Guy de<br />Vlaming (1837). Maar in deze 'zwarte tijd' schreef hij ook het humoristi-<br />sche gedicht De Masquerade (1835) en een aantal lieve versjes, gebundeld<br />in Gedichten (1838). Beroemd werd hij met zijn meesterwerk de Camera<br />Obscura, een tiental losse schetsen en verhalen, bij de derde druk in 1851<br />vermeerderd met een drietal in 1840 geschreven verhalen, bij de vierde<br />druk in 1854 uitgebreid met negentien vroeger geschreven en voor een<br />deel eerder in tijdschriften gepubliceerde schetsen, terwijl aan de zevende<br />druk in 1871 nogmaals een stukje werd toegevoegd. In diverse voorbe-<br />richten, naredes, opdrachten, bijvoegsels en laatste bijvoegsels lichtte de<br />auteur zijn werk toe. De verhalen in de Camera geven blijk van een<br />nauwkeurige waarneming van het leven van de burgerij in de eerste helft<br />van de 19e eeuw. Beets' tijdgenoot Potgieter sprak in 1841 ietwat smalend<br />van 'Kopijeerlust des dagelijkschen levens'. Lodewijk van Deyssel roemde meer dan een halve eeuw later met nadruk 'de hooge geestesgesteldheid<br />van den schrijver' en zag de eigenaardigheid van de Camera in het feit, 'dat<br />hier het midden gehouden wordt tusschen iets in zeer goede gemoeds-toon<br />geschreven (hoogere humor) ?n: alleen grappige bizonderheden-vermel-<br />ding. Het heeft een sikkepitje beet van den van Goethe afkomstigen<br />prachtigen toon (en dat is al veel), maar daarbij is het gewoon burgerlijk<br />grappig. { ... ] Van uit een heel fijne gemoedsgesteldheid beeldt de<br />schrijver de wereld uit' herhaalde hij. 'Slechts van uit een zeer hooge en<br />klare geestelijke gesteldheid kan zulk werk worden gemaakt.' (Nicolaas<br />Beets, Camera Obscura, in: Verzamelde opstellen. Achtste bundel, Amster-<br />dam 1905, 113-138).<br />Zijn leven lang is Nicolaas Beets geidentificeerd met zijn alter ego<br />Hildebrand, ook toen hij reeds lang zijn studentenjaren achter zich had<br />gelaten, als predikant gevestigd was - in 1840 te Heemstede en in 1854 te<br />Utrecht - en, in 1875, tot hoogleraar in Utrecht benoemd was. Zijn 70ste<br />verjaardag in 1884 was aanleiding tot een grootse hulde, waarbij de<br />gevierde redenaar en gelegenheidsdichter - de dichter van Nederland en<br />Oranje - bijna overschaduwd werd door de schrijver van de Camera. Zo<br />werd, overigens tot zijn groot genoegen, zijn veronderstelde plaats in de<br />banken van de school in de Jacobijnenstraat te Haarlem (de school van<br />Meester Prinsen, waaraan Hildebrand in de Camera enkele liefdevolle<br />bladzijden gewijd had) met groen en bloemen versierd.<br />Zelf hechtte Beets veel waarde aan zijn latere letterkundige arbeid en<br />noemde de Camera het spel van zijn jeugd.<br />'Mijn luim is in mijn Camera<br />Mijn hart is in mijn gedichten'<br />Toch behield hij in zijn hart een warm plaatsje voor dit jeugdwerk. De<br />veertiende druk, die in 1883 verscheen, was geheel door hem herzien<br />en verbeterd, waarbij hij de hulp had gekregen van zijn vriend Jo-<br />hannes Dyserinck, die in De Gids van 1881 een voortreffelijke mono-<br />grafie van de Camera had laten verschijnen. Kon hij in 1864, bij de zesde<br />druk, nog niet besluiten tot het toevoegen van een notenapparaat, in<br />1887 waren de verzoeken om inlichtingen en ophelderingen zo drin-<br />gend geworden dat Beets besloot tot de uitgave van Na vijftig jaar.<br />Noodige en overbodige opheldering van de Camera Obscura, een hoogst nuttig<br />geschrift, opgesteld als antwoord op een zee van brieven van schoolmees-<br />ters, die zelf soms de meest onzinnige verklaringen hadden bedacht voor<br />de duistere passages in de Camera. Tal van biografische bijzonderheden en<br />anekdotes maken dit boek tot een bijna onmisbare handleiding voor de<br />nieuwsgierige en belangstellende lezer. Een herziene tweede druk volgde<br />in 1888.</p> <p>Beets heeft tot het laatst van zijn leven de uitgaven van de Camera<br />persoonlijk gecorrigeerd. De correctie van de 22e druk heeft hij niet meer<br />kunnen voltooien - hij stierf 13 maart 1903 - zodat de 21e druk van 1901<br />geldt als de laatst door de auteur geziene.<br />Die 21e druk is het uitgangspunt geweest voor deze uitgave. Aan de<br />inhoud werd niets veranderd, wel is het geheel overgebracht in de thans<br />geldende spelling en de typisch 19e-eeuwse typografie is gemoderniseerd.<br />De in de tekst met een sterretje aangeduide woorden worden achter in het<br />boek verklaard.<br />Bij het maken van de noten werd, behalve van de gebruikelijke naslag-<br />werken als woordenboeken en encyclopedie?n op ieder terrein, dankbaar<br />gebruik gemaakt van Hildebrands eigen aanwijzingen in de 2e druk van<br />Na vijftig jaar (Haarlem 1888).<br />Nijmegen</p> <p>Marijke Stapert-Eggen</p>