A. Janssen - Jacobus Kritzraedt, Annales Gangeltenses

ISBN
   

Soort boek
Softcover

<p>Een Herodotus uit Gangelt - zo zou men de zeventiende-eeuwse jezuïet Jacob Kritzraedt wel mogen typeren.1 Kritzraedt beschouwde de Romeinse geschiedschrijver Tacitus als zijn grote voorbeeld en wenste waarschijnlijk ook zelf als een historicus gezien te worden. Toch moet men bij het lezen van zijn historische geschriften eerder denken aan de enthousiaste Griekse verteller Herodotus dan aan de zakelijke, bondig formulerende Tacitus.2 Zoals Herodotus laat ook Kritzraedt zich herhaaldelijk verleiden tot digressies om via omwegen weer bij zijn oorspronkelijke verhaal uit te komen. En op deze zijpaden toont hij, zoals de Griek uit Halicarnassus, veel interesse voor verwante disciplines als volkskunde, geografie, kunsthistorie en taalkunde.</p> [p. 25] <h3>Jacobus Kritzraedt - Leven en werken</h3> <p>Een Herodotus uit Gangelt - zo zou men de zeventiende-eeuwse jezuïet Jacob Kritzraedt wel mogen typeren. Kritzraedt beschouwde de Romeinse geschiedschrijver Tacitus als zijn grote voorbeeld en wenste waarschijnlijk ook zelf als een historicus gezien te worden. Toch moet men bij het lezen van zijn historische geschriften eerder denken aan de enthousiaste Griekse verteller Herodotus dan aan de zakelijke, bondig formulerende Tacitus. Zoals Herodotus laat ook Kritzraedt zich herhaaldelijk verleiden tot digressies om via omwegen weer bij zijn oorspronkelijke verhaal uit te komen. En op deze zijpaden toont hij, zoals de Griek uit Halicarnassus, veel interesse voor verwante disciplines als volkskunde, geografie, kunsthistorie en taalkunde.</p> <h3>Over het gehele werk</h3> landen <ul> <li> <p>over Duitsland</p> </li> </ul> 1 J. Hartzheim 146; Rauschen; Habets, Kritzraedt; Sommervogel 1250; Lückerath I, 43-45; Van Miert; Cloot; Schleyer 53-54; Offermans & Simonis 12-16; Simonis; Flink, Stadt Gangelt; Städtatlas Gangelt; Janssen, Historisch onderzoek; Janssen, Dulcius; Janssen, Kritzraedt; Janssen, Kritzraedt HK. 2 Janssen, Dulcius 37-38. Leven <p>Jacob Kritzraedt werd op 1 mei 1602 geboren te Gangelt. Naar zijn zeggen lag zijn ouderlijk huis nabij de nog steeds bestaande Heinsbergse poort, maar ook niet ver van een dichtbij de burcht gelegen toren. Jacob was de tweede zoon in een gezin van vier zonen en vier dochters. Zijn jongste broer Adam, geboren op 15 februari 1606, werd benedictijn in Keulen en in 1636 prior van de Groß Sankt Martin aldaar. Zijn ouders behoorden tot de bestuurlijke elite van het stadje. Zijn vader Conrad († 23-12-1626) was in 1617 burgemeester van de stad en zijn grootvader Willem († 1579) was schepen geweest. Moeder Petronella was een dochter van schepen Johan Ritz uit Gangelt en Anna Specketz uit Sittard.7 Haar broer Johan was van 1641 tot 1653 voogd van Sittard en heeft zijn neefje Jacob aangespoord om te gaan studeren en priester te worden.</p> <p>Jacob bezocht in zijn jeugd de Latijnse en Duitse school, die geleid werd door de koster-schoolmeester Henricus Campius uit Rheindalen, bij wie vele kinderen uit de regio onderwijs volgden. Kritzraedt noteert in het Stadtbuch bij het jaar 1629 het overlijden van Campius, die 50 jaar koster-schoolmeester was geweest en deme ich wegen der Kinderschulen vill schüldig bin.9</p> <p>In 1614 ging hij naar het in 1611 gestichte jezuïetencollege te Roermond om daar één jaar poetica en twee jaren retorica te volgen. In de poëtica werd hij onderwezen door magister Jacob Wyns uit Antwerpen, in de retorica door Wyns en de vermaarde Joannes Bollandus, de latere stichter van de hagiografenschool der Bollandisten. Vooral het contact met Bollandus was voor Kritzraedt van groot belang. Deze spoorde hem in 1632 namelijk aan tot historisch onderzoek naar zijn geboorteplaats en correspondeerde hierna regelmatig met hem.10 Na het afronden van de rhetorica in Roermond volgde een studie filosofie en artes in Keulen (baccalaureaat op 6 februari 1622, magistertitel op 6 april 1623). Hier was zijn leermeester Adam Casen uit Maastricht, wiens grootvader van moederszijde - Andreas Kreyten - uit Gangelt stamde. Deze Adam Casen werd in 1627 regent van het Keulse Gymnasium Tricoronatum, waaraan Jacob Kritzraedt nadien ook verbonden zou zijn. Op 24 april 1623 werd Kritzraedt novice bij de jezuïeten in Trier. Naar zijn zeggen doceerde hij zes jaren de klassieke letteren aan de jezuïetencolleges en werd hij op St.-Michielsdag </p> <p>(29 september) van het jaar 1632 in Keulen priester. Met elf anderen hoorde hij bij de eerste lichting jezuïeten die in de nieuwe kerk van Maria Hemelvaart (1629 in gebruik genomen) tot priester werden gewijd.11</p> <p>Waar Kritzraedt in de eerste jaren na zijn priesterwijding verbleef, is nauwelijks bekend. Vermoedelijk werd hij ingezet in de jezuïetenmissies die vanuit Keulen ondernomen werden. Volgens Wilhelm Lückerath zou hij in 1633 in Emmerich zijn geweest. Daar was in 1628 door de protestantse overheid de katholieke godsdienstuitoefening verboden en vormde het plaatselijke jezuïetencollege een belangrijk steunpunt voor de katholieke bevolking van stad en streek. Ongetwijfeld werd tijdens het verblijf in Emmerich Kritzraedts aversie tegen het protestantisme, die af en toe in zijn geschriften doorklinkt, gevoed.12</p> <p>Spoedig werd het voor Kritzraedt mogelijk terug te keren naar zijn eigen geboortestreek. In kasteel Millen werd een jezuïetenstatie gecreëerd. In welk jaar deze statie tot stand kwam en door wiens toedoen is nog onduidelijk.13 Sommigen spreken van 1633, anderen van 1634. Op het kasteel Millen was de ambtszetel van de ambtman van de Gulikse ambten Born en Millen en daarnaast had er ook de rentmeester van het ambt Millen zijn onderkomen. Ambtman was tot in 1633 Adam van Gimmenich, die in dit jaar de leiding van het ambt overdroeg aan de minderjarige Johan Wolfgang Willem Bentinck van kasteel Wolfrath bij Holtum, zoon van de vroegere ambtman Philips Hendrik Bentinck. Het bestuur van de ambten Born en Millen werd enkele maanden waargenomen door Willem van Hanxler, die op grond van een belofte van zijn peter hertog Willem V van Gulik tot ambtman of plaatselijk heer van Gangelt was benoemd. Vanaf 1634 behartigde vader Philips Hendrik Bentinck de zaken van zijn zoon.14 Rentmeester van het ambt Millen was Andreas Quix, die in 1633 stierf aan de pest. Zijn opvolger was de voormalige Sittardse voogd Adam Quirinarius, die in juli 1634 overleed en opgevolgd werd door zijn zoon Matthias (overleden in oktober 1636).15</p> <p>De komst van de jezuïeten werd ook gestimuleerd door de Sittardse pastoor Frederik Adolf Reuter, landdeken van het Gulden Landdekenaat Susteren, en de oudste kanunnik van het Sittardse St.-Petruskapittel, Franciscus van Oyenbrugge. Reuter was twintig jaar eerder, in navolging van de Gulikse hertog Wolfgang Willem, van het calvinisme naar het katholicisme overgegaan en Van Oyenbrugge stamde uit een aanzienlijke familie die in 1574 uit Holland had moeten uitwijken. Beiden waren ervan overtuigd dat de komst van de jezuïeten nodig was om de groei van het protestantisme in Sittard in te dammen.</p> <p> </p>