Van Liere - Mens Taal En Wereld

ISBN
   

Soort boek
Paperback

<p> In Mens, taal en wereld stelt Dr Van Liere een aantal vragen aan de orde. Wat betekent het voor de mens dat hij een taalsprekend wezen is? Wat zegt het over de relatie van de mens tot zijn leefwereld, dat deze relatie bemiddeld wordt door descriptieve symbolen? Hebben aard en karakter van de taal, waarin een mens leert denken, invloed op de manier waarop hij denkt, en op de wijze waarop hij de wereld ziet en beleeft? </p> <p> Het antwoord op deze vragen wordt gezocht binnen het kader van een omvattende mensbeschouwing, waartoe de anthropologie van H. Plesner als uitgangspunt diende. </p> <p> Daarvan uitgaand verdedigt de auteur de stelling dat de descriptieve functie van de taal, de bewustheid van het denken en de objectiviteit van de wereld elkaar tot voorwaarde zijn. Daarnaast stelt hij dat </p> <p> de invloed die een taal heeft op het denken van het individu, niet los gezien kan worden van de totale culturele erfenis waarmee de mens is opgegroeid. </p> <p> In dit werk komen aan de orde de relatie tussen taal en logica, alsook de vraag of het mogelijk is verband te leggen tussen bepaalde taalstructuren en bepaalde typen van werkelijkheidsbenadering. Voor theologen is de vraag interessant of kan worden aangetoond dat het verschil tussen de Griekse en de Hebreeuwse taal correspondeert met een verschil in denkwereld. De conclusie die Dr Van Liere daaruit trekt is dat men intu?tief wel het bestaan van zulk een overeenkomst kan aannemen, maar dat de Bijbelse theologie er goed aan doet aan speculaties op dit terrein geen v?rgaande conclusies te verbinden. </p> <p> Dit boek is in het bijzonder bestemd voor lezers met een brede filosofische belangstelling, en in het bijzonder voor taalfilosofen </p> <p> Daarnaast biedt de behandelde stof veel belangwekkends voor theologen en voor hen die theologie studeren. </p> <p> Dr F.A. van Liere studeerde theologie te Utrecht en filosofie te Parijs, en is, na van 1951 tot 1968 als predikant werkzaam te zijn geweest te Renesse, thans als predikant verbonden te Oppenhuizen (Fr). </p> <p> De these </p> <p> I.l. WAT IS DENKEN? </p> <p> l.l. wat is denken? </p> <p> Bij de beantwoording van zulk een vraag komen twee factoren in het geding: onze taalkennis, en onze kennis van zaken. </p> <p> Als ik vraag "wat is X" of ?wat is een X?* dan kan het zijn, dat met X bedoeld wordt een zaak, of een proces, in de ons omringende wereld, dat zich daar zo duidelijk waarneembaar aftekent, dat de definitie van het begrip X voor ons geen punt is. Als we de betekenis van het woord kennen, dan weten we ook, wat er in de werkelijkheid mee correspondeert. De vraag "wat is X' kan dus beantwoord worden, door het verschijnsel of de zaak te beschrijven, waarop het woord betrekking heeft. En dat kan dan natuurlijk met meer of minder deskundigheid gebeuren. Als voorbeeld van zulk een X kan ik noemen: ?spijsvertering!? of ?bloedsomloop". </p> <p> Maar met het begrip "denken" ligt dat anders: en ook met begrippen als: de tijd: vrede: liefde: democratie. Als we de betekenis van het woord kennen, in die zin dat we het zinvol kunnen gebruiken, en dat de toepassing ervan ons vertrouwd is ? dan kan het nog gebeuren dat de vraag "wat is X* ons in verlegenheid brengt. Er is niet iets duidelijks in de werkelijkheid om ons heen aan te wijzen, dat met het woord X correspondeert. De vraag "wat is X" kan dus slechts beantwoord worden, door eerst het begrip te defini?ren. En zo is het ook met de vraag "wat is denken?. Het is daarmee, zoals Augustinus opmerkte ten aanzien van het begrip "tijd": als je me niets vraagt, weet ik wat het is: als je 't me vraagt weet ik het niet. Het antwoord op de vraag "wat is denken" is dan ook geen zaak van psychologische deskundigheid: wij weten allemaal wat denken is, in de zin dat wij het woord kunnen gebruiken. </p> <p> En hiermee komt een element naar voren, dat Ontbrak in "denken" als beschreven onder (1) en (2): het functionneren van die menselijke vers mogens, die wij samenvatten onder de naam ?intelligentie?. Ook dit is een moeilijk defis nieerbaar begrip; maar in het algemeen kunnen we zeggen dat het gaat om die vermogens, die ons in staat stellen moeilijkheden te overwinnen door het toepassen van bekende (overge?rfde of verworven) actiepatronen in nieuwe situaties, Er is een duidelijk verschil tussen "denken" in de zin van denken-aan, of denken-dat, en denken in de </p> <p> zin van ?intelligent denken". Het concentreren van aandacht op iets niet-voorhandens, en het koesteren van bepaalde veronderstellingen of verwachtingen ten aanzien van een niet-voorhanden werkelijkheid, impliceert nog niet, dat daarbij iets als intelligentie in het spel is. Aan de andere kant kan er intelligent gedrag plaats vinden, zonder dat we daarbij van "denken" zouden willen spreken. Met name bij kinderen en jonge dieren zien we het functionneren van een ?sensori-motorische intelligentie" zonder dat we daarbij zeggen, dat het kind of het dier "denkt". Waarom niet? Omdat het handelen zich beperkt tot het voorhandene, tot de zichtbare en tastbare elementen van een concrete situatie. </p> <p> Een kat, die een kuiltje graaft om zijn uitwerpselen te begraven, denkt niet, en handelt evenmin intelligent. De handeling wordt ook verricht, wanneer die kennelijk zinloos is, bijvoorbeeld op een harde vloer. Het is een actiepatroon, dat onveranderlijk vastligt, dat niet openstaat naar de empirische werkelijkheid toe. </p> <p> Een kat daarentegen, die met zijn poot een deur openmaakt, handelt wel intelligent. Een aangeboren actieschema wordt hier toegepast op een nieuwe situatie. We zeggen echter niet, dat die kat daarbij denkt. En waarom niet, wordt duidelijk bij vergelijking met het volgende geval. </p> <p> (4) Een banaan wordt in de kooi van een orang-oetan gehangen, buiten diens bereik. In diezelfde kooi staat een kist, die als trap kan dienen. Wanneer we nu die orang-oetan vergeefs zien proberen, die banaan te bereiken: wanneer we hem vervolgens zijn pogingen zien opgeven, de situatie in ogenschouw nemen, op zijn hoofd krabben, kwaad worden, zich afkeren, nog eens kijken ? om dan ineens, met een kreet van Vreugde, de kist te verschuiven, en die te gebruiken om bij de banaan te klimmen ? dan zijn we onge twijfeld getuige geweest van intelligent gedrag. Maar ook nog wel van iets m??r dan dat: van een proces, dat we "denken" mogen noemen. </p> <p> Het handelen van de aap werd geremd; hij wilde iets, maar kon het niet verwezenlijken. Hoe reageerde hij daarop? Niet door zomaar blindelings iets te proberen. Hij ging pas weer tot lichamelijk handelen over, toen hij wist, wat hij doen zou. </p> <p> Aan het gedrag van die aap zien we, hoe het tot denken komt. Denken begint daar, waar het iiechamelijke handelen wordt geremd of belemmerd. Maar dat betekent dan niet dat ons handelen als zodanig wordt stopgezet. We blijven met de zaak bezig: denken is een voortzetting van het handelen met andere middelen. Denken stelt ons in staat met de werkelijkheid bezig te zijn, en ons de werkelijkheid veranderd voor te stellen, zonder lichamelijk in die werkelijkheid in te grij?pen. Het is een "verinnerlijking!" van het hande len. De orang-oetan had, in de bovenvermelde situatie, de te behandelen werkelijkheid concreet voor ogen. Het is zeer de vraag, of hij in staat zou zijn denkend om te gaan met een niet-aanwezi?ge werkelijkheid, zich in te denken in een niet voorhanden situatie, wanneer de voorhanden situatie daar geen concrete aanknopingspunten voor bood. De remming van het handelen, die de denkpauze veroorzaakte, werk door de omstandig heden opgelegd: het is, wederom, zeer de vraag of een aap in staat is om willekeurig zijn eigen nandelen op te schorten, en te gaan zitten denken, zonder daartoe door een concrete situatie gedwongen te zijne </p> <p> Bij mensen is dat anders. Wij kunnen bezig zijn met iets, wat we niet voor ogen hebben, en zelfs met iets, wat geen enkel verband houdt met de concrete situatie waarin we ons bevinden. Soms doen we dat met behulp van een aanschouwelijk beeld dat we ons voor ogen stellen. Maar we kunnen ook dat beeld loslaten, zo dat het denken zuiver begripmatig wordt. Wanneer ik in de krant lees: "de economie herstelt zich", dan begrijre ik wat daar gezegd wordt, zonder dat die mededeling enig aanschouwelijk beeld bij mij oproept. </p> <p> </p> <p> </p> <p> </p>