Gans Premsela - Vluchtweg

ISBN
   

Soort boek
Paperback

<p>Stel je persoonlijke ervaringen uit jullie Zwitserse tijd op schrift’, werd mij niet lang, na het overlijden van mijn man en levenskameraad in 1987 geraden. De suggestie kwam per brief uit Jeruzalem. </p> <p>Mijn zoon en ik waren kort na de ontvangst van de brief in Amsterdam in overleg met de uitgever van het Memorboek van mijn man, over de inmiddels verschenen zesde druk. </p> <p>Het bleek dat er ook voor onze oorlogservaringen als vluchtelingen interesse bestond. </p> <p>Ik was sinds vele jaren eraan gewend dat mijn man naast zijn dagelijkse werk als juwelier-antiquair geregeld schreef. Wij bespraken ongeveer alles samen, ook zijn talloze artikelen en zijn boeken. Hij vond het pretug als ik, en later eveneens onze zoon, die doorlazen. Soms kwam het daardoor tot wijzigingen en verduidelijkingen. Bij zuiver geschiedkundige onderwerpen onthielden wij ons van commentaar en lieten mijn uiterst deskundige man vertellen en verklaren. </p> <p>Hij schreef en hield lezingen over heel verschillende onderwerpen, werkte voor de zaak en gaf als buitengewoon hoogleraar colleges aan de universiteit te Leiden. Hoe graag had ik hem onze vlucht naar en ons verblijf in Zwitserland zelf laten beschrijven! </p> <p>Nu heb ik van zijn documentatiemateriaal gebruik gemaakt. Daaronder bevindt zich correspondentie die hij in Zwitserland heeft gevoerd, samenvattingen die ik bij het Instituut van Oorlogsdocumentatie in handen kreeg en brieven die hij van Genève naar de Nederlandse regering in Engeland heeft gestuurd. Verder kwamen mijn oude, zuinig bewaarde agenda’s uit de oorlog goed van pas. Het nalezen van de brieven van onze achtergebleven families, die langs omwegen Zwitserland bereikten, viel mij erg zwaar maar bleek noodzakelijk. </p> <p>In het voorjaar van 1943 kwamen er geen brieven meer. Wij hoopten dat ouders, zuster en broers waren ondergedoken. </p> <p>Het bleek een valse hoops; ze zijn allen gedeporteerd en in de gaskamers omgekomen. </p> <p>Als schoolmeisje was ik lid van de Joodse vereniging Zichron Jaäkov. Op een van de gezelligheidsavonden werd er cen toneel. uitvoering gegeven. De leden van de toneelgroep van de vereni. ging hadden er hard voor gewerkt. </p> <p>De opvoering vond plaats in de Hollandsche Schouwburg, in die tijd een gewoon stadstheater. Het stuk had als titel: ’Als het getij verloopt.” De auteur was J.L. ('Lou’) Cohen van Delft. </p> <p>Ik woonde de uitvoering bij. Het ging over een Joodse familie in Spanje in de tijd van de Inquisitie. Zoals veel andere Joodse families leefde deze familie voor de buitenwereld als katholieken, maar heel in het verborgene staken zij op de Sabbat kaarsen aan, zeiden hun gebeden en probeerden zoveel mogelijk Joodse voorschriften na te komen. </p> <p>Een dochter had een Joodse jongen leren kennen die op dezelfde verborgen manier Jood was gebleven. De dreiging van de Inquisitie werd steeds sterker en de familie besloot de jonge mensen te laten vluchten uit Spanje. Ze werden inderhaast in het huwelijk verbonden en kregen behalve de zegenwensen ook een zakje met geld mee. Hun vlucht eiste de uiterste spoed. Er waren leden van de Inquisitie gesignaleerd op weg naar de woning van de familie om huiszoeking te doen naar tekenen van verborgen Joods leven. </p> <p>Het jonge paar zou, als ze erin slaagden zonder achtervolging weg te komen, een hek sluiten dat zichtbaar was vanuit het huis. Dat was voor de achtergeblevenen het bewijs dat ze veiltg met een klaarliggende boot konden vertrekken om het land te verlaten. Het hek sloot, de speurders van de Inquisitie naderden het huis, het doek op het toneel werd neergelaten. </p> <p>Op dat ogenblik voelde ik dat deze gebeurtenissen een deel van mij uitmaakten. Ik probeerde verstandig te redeneren: ’Wat een onzin haal ik me in mijn hoofd. In Spanje bestaat geen Inquisitie meer. Het is een toneelstuk over vroeger, geen werkelijkheid van nu en wij leven openlijk als Joden.” Het was nog lang voordat de Tweede Wereldoorlog uitbrak, maar het redeneren hielp niet. Ik kon er ’s nachts niet van slapen en ’wist’: dit toneelspel betreft mij, het is geen toeval dat ik bij deze uitvoering was. </p> <p>Zelfs nu gaat het mijn begrip te boven dat ik toen de vluchtsituatie zo voorvoelde. </p> <p>Hoewel onze vrienden, de heer en mevrouw Horodisch, tegelijk met Max en mij de Zwitserse grens overkwamen waren onze reacties, begrijpelijk, verschillend. Zij voelden een grote vreugde: ze waren van het Hitler-regime verlost. </p> <p>In de door de nazi’s bezette gebieden hadden ze geen naaste familie. Wij beschouwden onze vlucht als een voorbereiding die het onze families mogelijk moest maken naar Zwitserland te komen. Zeker, wij waren dankbaar en opgelucht toen wij er waren, maar tegelijkertijd voelden wij, behalve de zorg over de situatie in Nederland, een grote angst. </p> <p>Hoe konden wij onze vlucht laten navolgen? Het was onmogelijk, want van een bepaalde weg, zoals we die ons oorspronkelijk hadden gedacht, was geen sprake geweest. </p> <p>Dat wij in Zwitserland tot een oplossing van dat vraagstuk zouden komen hoopten wij, maar het leek ons allesbehalve eenvoudig … </p> <p>De uitgelaten vreugde van de familie Horodisch konden wij wel aanzien maar niet delen, daarvoor woog onze verantwoordelijkheid te zwaar. </p> <p>Wij dachten vrienden in Zwitserland te hebben, die ons wellicht zouden helpen. Hoe werden we in die verwachting teleurgesteld! </p> <p>Onze ervaringen waren uiteraard subjectief. Die van de door Max opgerichte Joodse Coördinatie Commissie liggen in brieven, kaarten en rapporten vast. Ze zijn door hem naar Israël gestuurd in vele kisten en zijn daar voor bestudering beschikbaar. </p> <p>De belevenissen op onze vlucht en tijdens ons Zwitsers verblijf zoals ik ze ervaren heb, beschrijf ik op de volgende bladzijden. Het spreekt voor zich dat andere vluchtelingen eigen ervaringen hadden, al waren er vele raakpunten. Ook frustraties ondergaat men gemakkelijker gezamenlijk. </p>