Joop Tiedemann - Humanisme In Tweestrijd

ISBN
   

Soort boek
Onbekende bindwijze

In deze bundel humanistische verkenningen wordt humanisme gezien als een zoektocht van mensen naar hun verhouding tot zichzelf, de anderen en de wereld vanuit een drietal uitgangspunten:<br />- de eigen autonomie en de daarbij behorende verantwoordelijkheid op je nemen.<br />- je gerichtheid op én afhankelijkheid van andere mensen aanvaarden.<br />- de wortels in jezelf en je eigen natuur zoeken met behulp van ervaring en kennis uitsluitend door jezelf en met de anderen opgebouwd.<br />Humanisme wordt hierbij niet gezien als een ideologie of als een doctrine.<br />Deze zoektocht is een voortzetting van een héél oude humanistische traditie, begonnen bij Michel de Montaigne.<br /><br />Allereerst wordt met korte columns vanuit dat humanistisch perspectief commentaar gegeven op een groot aantal spraakmakende kwesties en literatuur daarover. Zo komen aan de orde: Erasmus' Zotheid, een sprankelende bron van Hollands en Europees humanisme, waar én christendom én modern humanisme geen weg mee weet; het door Peter Sloterdijk failliet verklaarde humanisme;<br />Dohmens levenskunst; Kunnemans bevrijding van het verlangen; de beperkingen van de eeuwigdurende dialoog; het verschil tussen horizontaal en verticaal geloven naar aanleiding van de bekering van Willem Jan Otten; de bezwering van de doodsangst door geloof en overspelige seks bij Jon Updike; het verlichtingsfundamentalisme van Paul Cliteur; de arrogantie en onnozelheid van moderne atheïsten en sciëntisten als Ronald Plasterk en Herman Philipse; een vergelijking tussen Nietzsche en Montaigne; het troosteloze van de schoonheid bij Wim Kayzer; het verschil tussen sciëntisme en atheïsme bij ongelovigen en nog een aantal andere thema's. Deze humanistische verkenningen zijn bedoeld voor de ontwikkelde, kritische leek waarbij zoveel mogelijk filosofische vaktaal wordt vermeden of in ieder geval uitgelegd.<br /><br />Vervolgens zijn er humanistische verkenningen, die zich meer bezig houden met vragen vanuit een humanistisch perspectief . Behandeld worden vragen als: Wat is lijden? Waarom hebben humanisten het meer over vriendschap dan over zorgen? Wat is eigenlijk atheïsme? Wat gebeurt er als de dood in je huis komt? Is autonomie mogelijk, als je zo afhankelijk van de ander bent? Wat is de rol van de vernedering in de omgang tussen mensen? Wat is geluk en zin? Wanneer lopen authenticiteit en zelfontplooiing uit op egocentrisme? En andere gelijksoortige vragen.<br /><br />Deze vragen waren een voorbereiding op het laatste deel van het boek.<br />Allereerst is er in een wat langer essay kritiek op een eenzijdig ontplooiingshumanisme en wordt de noodzaak van een tweedimensionaal humanisme aan de orde gesteld waarbij de bestaansbedreiging in de vorm van dood, lijden en kwaad onderdeel worden van een humanistisch mensbeeld.<br />Vervolgens gaat het om de vraag: hoe radicaal is het humanisme eigenlijk? Is het kleine humanisme van Harry Kunneman wel genoeg om je te positioneren in een tijd dat we in oorlog zijn. Uitgebreid wordt een tocht beschreven door het traditionele, moderne en postmoderne landschap. Na een discussie over mensbeelden en humanistische mensbeelden in het bijzonder, bijvoorbeeld over een humanistische visie op levensmoed, volgt er dan een analyse van de armetierige humanismediscussie in Nederland.<br /><br />Wij blijven steken in een armzalige discussie, omdat we vastgeplakt zitten aan postmodernisme en aan Nietzscheaanse noties. Er is allang een nieuw mensbeeld van de tweede moderniteit, dat jonge mensen hanteren en waarop een nieuwe humanistische visie ontwikkeld kan en moet worden. In dat mensbeeld van de tweede moderniteit wordt afscheid genomen van het optimisme over de redelijkheid van de mens, zijn universele ethische uitgangspunten en het geloof in internationale afspraken, zoals dat in de eerste moderniteit is en was. Daarvoor in de plaats ontwikkelt zich een mensbeeld, waarbij redelijkheid én gevoel zich uitdrukken in vitale belangen, waar niet naar waarheid gezocht wordt, maar naar datgene wat concreet werkt en waar mensen gezien worden als vitale dieren. Strijd en competitie worden gezien als een wezenlijk onderdeel van het menselijk bestaan en als noodzakelijk voor een voortdurende aanpassing aan een voortdurend veranderende samenleving. Wij moeten een humanistische verhouding vinden tot dit essentialistische mensbeeld , dit grote nieuwe verhaal van de tweede moderniteit. Strijd en competitie zijn slechts dan mogelijk, als ze bij ons als sociale, onderling afhankelijke dieren gecompleteerd worden door het vitale belang van vertrouwen, samenwerking en vriendschap. De instrumentele rede is slechts mogelijk naast de empathische rede, de noodzakelijke nieuwe jas van de rede in de tweede moderniteit.<br /><br /><br /><br /><br />Inhoud<br />Inleiding 7<br />I Humanisme van toen: een aanloopje 11<br />Erasmus in Kampen 12<br />Erasmus in Groningen en Zuid-Frankrijk 15<br />Erasmus' zotheid bij de humanistici 17<br />Florentijnse humanisten 19<br />II Commentaren vanuit humanistisch perspectief 23<br />Heleen Dupuis' ethische vragen en politieke antwoorden 24<br />Het failliet verklaarde humanisme 27<br />De filosoof en de levenskunstenaar 31<br />Kunnemans bevrijding van het verlangen 35<br />De eeuwig durende dialoog 39<br />Horizontaal en verticaal geloven 42<br />Angst, geloof en overspelige seks 45<br />Paul Cliteur doet het weer! 48<br />Het treiteren der christenen 52<br />Troost 54<br />Nietzsche en Montaigne 55<br />Lof der onmatigheid 58<br />Lof der redetwist 61<br />Portret van de humanist Settembrini 64<br />De moderniteit en het humanisme 67<br />Ongelovigen, rationalisten, ietsisten en ander volk 71<br />III Humanisme van nu 75<br />Humanisme en de onrechtvaardigheid van sommig lijden 76<br />Humanisten zorgen niet: zij cultiveren slechts de vriendschap 79<br />Vrolijke atheïsten, horizontale gelovigen en ander volk 82<br />De goede dood 84<br />Afhankelijkheid en autonomie 87<br />Heilsverwachting, doemdreiging en adviezen 89<br />De instrumentele rede 92<br />Ik en de ander 95<br />Wat is goed tussen mensen? 99<br />Het hoogmoedige humanisme 104<br />Fatsoen moet je doen 107<br />De tolerantie van de principieeltoleranten 110<br />Humanisme en de oorlog 113<br />Moraal en autoriteit 117<br />Humanisme en de ongelooflijke wreedheid van ons en in ons 121<br />Waarheden 125<br />Het geluk en de zin 128<br />Conservatisme en humanisme 131<br />Authenticiteitsfreaks, zelfontplooiers, en andere individualisten 136<br />IV Humanisme van nu en straks 139<br />De noodzaak van een tweedimensionaal humanisme 140<br />Radicaal humanisme, bestaat dat? 147<br />Het kleine humanisme is niet genoeg 150<br />Dromen 155<br />Een wonderbaarlijke reis door het Westerse denken over de wereld van nu 159<br />Levensmoed 167<br />Mensbeelden bij humanisten 171<br />De eerste en de tweede moderniteit 175<br />De vitale humanist in de tweede moderniteit 179<br />Strijd en vriendschap in het humanisme van de tweede moderniteit 182<br />De empathische rede in het humanisme van nu en straks 185<br />Dank 190